چرا ایرانی‌ها میدانند «چه چیزی را نمی‌خواهند»، ولی نمیدانند «چه چیزی را می‌خواهند»؟!

کوروش برارپور، پژوهشگر آزاد و مستقل و کنشگر توسعه نقدی بر مطلب من نوشته آن را در سایت منتشر می کنم. عنوان مطلب من این بود: کافیست از مادرتان قهر کنید!

پیترسنگه استاد ام.آی.تی مفهومی را در حوزه‌ی نظریه‌های یادگیری مطرح میکند که آنرا «ایده‌های راهنمای غلط» می‌نامد.
در فرهنگ عمومی ما ایرانیان، پر است از این ایده‌های راهنمای غلط! یکی از آنها بدین‌صورت بیان میشود: “ایرانی‌ها میدانند چه چیزی را نمی‌خواهند، ولی نمیدانند چه چیزی را می‌خواهند”!
درحالیکه شکل درست و جایگزین ایده‌ی بالا آن استکه گفته شود: “ایرانیانِ چیزباخته میدانند چه چیزی را نمی‌خواهند، ولی نمیدانند چه چیزی را می‌خواهند”!
روز گذشته نیز مطلبی از دوست خوبم «مجتبی لشکربلوکی»، در فضای مجازی به این تحلیل پرداخته بود که: “چرا در جامعه ما «روشنفکرِ نمی‌خواهم» به فراوانی یافت میشود ولی «روشنفکرِ چه میخواهم»، اندک؟”!
گذشته از اینکه ایشان در فهم پرسش مطرح‌شده توسط خودشان دچار سطحی‌نگری شده‌بود، درپایان، تحلیلی علمی و پاسخی دقیق نیز برای آن ارایه نکرد.
به‌منظور درک درستیِ ایده‌ی جایگزین بالا و ارایه‌ی پاسخ مناسب به پرسش مطرح‌شده توسط ایشان، به بیان استعاره‌ای پرداخته میشود که آدام گرَنت استاد روان‌شناسیِ سازمانیِ دانشگاه پنسیلوانیا از آن تحت عنوان «بیزاری از باخت» یادمیکند!
شرح استعاره‌ی بیزاری از باخت:
◽️من یک اسکناس ٢٠دلاری دارم. آنرا به هر قیمتی که بخواهید به شما می‌فروشم! فقط دقت کنید هر مبلغی را که میگویید باید پرداخت کنید.
◽️پیشنهادها از یک دلار شروع میشود و با گامهای یک دلاری بالا میرود. ولی نکته‌ای كه وجود دارد آن استکه افرادِ دیگر هم میتوانند روی این اسکناس ٢٠دلاری پیشنهاد قیمت دهند و اگر کسی توانست قیمت بالاتر از شما پیشنهاددهد و شما را شکست دهد شما همچنان باید به اندازه پیشنهاد آخرتان به من پول بدهید و در ازای آن، چیزی دریافت نخواهیدکرد!
◽️افراد در ابتدا از اینکه می‌توانند یک اسکناس ۲۰دلاری را ۲ یا ۵ یا ۱۰دلار بخرند هیجان‌‌زده می‌شوند. درست استکه پول مفت است، ولی در قیمت‌های ۱۷ و ۱۸دلار یک جنگ تمام‌عیار بین پیشنهادهای دو نفر که می‌فهمند ممکن است در پایان مجبور شوند پول خیلی‌زیادی را برای هیچ، پرداخت کنند در می‌گیرد. آنها برای آنکه نبازند پشت سر هم پیشنهادهای بالاتری می‌دهند!
◽️ولی ناگهان یکی برای یک اسکناس ۲۰دلاری ۲۱دلار پیشنهاد میدهد که در حقیقت منطقي است زیرا در این قیمت، برنده ۱دلار می‌بازد(با احتساب ۲۰دلاری که دریافت میکند)، درحالیکه بازنده ۲۰دلار خواهد باخت.
◽️از اینجا همه‌چیز بالا می‌گیرد. جنگ برای برد تبدیل میشود به جنگ برای کمتر باختن، و باعث میشود تا پیشنهادها برای یک اسکناس ۲۰دلاری بطور نمایشی و دروغین بالا برود.
◽️گرَنت میگوید: “یک افسر ارتش یکبار حدود ۵۰۰دلار برای یک اسکناس ۲۰دلاری پرداخت کرده‌است”. مَکس بیزِرمن استاد هاروارد نیز یافته‌های گرنت را تایید می‌کند.
جمعبندی:
طبق یافته‌های روان‌شناسان: “افراد، بیش از آنکه «از بردن لذت ببرند»، «از باختن متنفرند»”. این پدیده، «بیزاری از باخت» نامیده میشود که یکی از علت‌های روان‌شناختیِ انفعال در مشارکت‌های دمکراتیک، تمرکز بر رویدادهای منفی و انتشار آنها در شبکه‌های اجتماعی، زیان در بورس و دیگر بازارهای مالی است!
🔸شما هنگامی که در یک معامله سود میکنید به سرعت پوزیشن خود را می‌بندید و به آن اجازه رشد بیشتر نمیدهید. و برعکس، زمانیکه درناحیه زیان هستید به آن اجازه رشد و بزرگ شدن میدهید! زیرا در ناخودآگاه ذهن‌تان از زیان متنفرید!
🔸رفتار واکنشیِ فروشندگان و خریداران سکه، دلار، مسکن و …، در دوره‌ی رکود نیز با همین آزمون قابل توضیح است.
🔹با اینحال، ممکن است گفته شود: “بهتر است روشنفکران بجای تمرکز بر نقد وضع موجود کشور، به تصویرسازی از وضعی مطلوب از آینده‌ی ایران بپردازند”! روشن استکه انتشار چنین ایده‌ای نیز حاکی از آن استکه؛ درک درستی از مقوله‌ی «نقد» و «روشنفکری» در جامعه ما وجود ندارد. زیرا وضع مطلوب جامعه ما برای افق ۱۴۰۴، در ۱۳۸۴ درقالب «تصویربزرگ چشم‌انداز ملی» تصویرسازی شده‌است! که متاسفانه در زمان اکنون به تنها چیزیکه پرداخته نمیشود، چشم‌اندازملی‌ست!
پرسشی که در این مجال قابل طرح است آنکه:”۸۵هزار عضو هیات علمی در دانشگاه‌های ایران حضور دارند ولی یک نفر از آنها پیگیرِ تحققِ اهدافِ «چشم‌اندازملی» نیست! پس چطور از اعضای شبکه‌های اجتماعیِ غالبا «چیزباخته» میتوان انتظار داشت باتوجه به پدیده‌ی بیزاری از باخت، به نشر وبازنشر رویدادهای غالبا منفی و نقد منفعلانه ازعملکرد حاکمیت نپردازند؟”!
وانگهی، شاخص «ارزش»، از نسبت «سود»به«زیان» محاسبه میشود. بنابراین، باتوجه به نارضایتی و زیان اکثریت مردم ازعملکرد حاکمیت، نقد وضع موجود نزد آنها ازمطلوبیت بالاتری برخوردارمیشود.
آدرس کانال ایشان در تلگرام عبارتست از: @IranMetaChallenges